Prace związane z organizacją Ogrodu Botanicznego w Jibou rozpoczęto w latach 1959-1968, kiedy to profesor biologii, Vasile Fati, wraz z uczniami oraz kadrą dydaktyczną próbował udowodnić, że park wokół zamku Wesselenyi, w którym funkcjonowało liceum, jest odpowiednim miejscem na budowę takiego ogrodu. Należy wspomnieć o tym, że tak jak wyznał sam profesor V. Fati, stary park znajdował się w opłakanym stanie i odczuwało się potrzebę podjęcia szeroko zakrojonych działań związanych z oczyszczeniem terenu i ponownym sadzeniem roślin.
W tym celu przeprowadzono badania dotyczące warunków glebowo-klimatycznych oraz życia roślin pod kierownictwem ówczesnych botaników: Al. Borza, Ion Tarnavschi, Emil Topa, O.Raţiu, Felician Micle, i innych. Na podstawie wykonanych badań i dokumentów opracowano memoriał w sprawie założenia Ogrodu Botanicznego. Ogromny wysiłek włożony w tą pracę przez profesora Vasile Fati, sprawił, że otrzymał on akt założenia ogrodu i został mianowany jego dyrektorem w październiku 1968 r.
Ogród Botaniczny znajduje się w części północno-wschodniej miasta Jibou, na drugim tarasie rzeki Someş. Droga do sfinalizowania prac nad ogrodem była długa i uciążliwa, pełna osiągnięć, ale też niepowodzeń. Historia ogrodu była dość burzliwa.
Ogród został założony obok miejscowego liceum. Po trzech latach stał się placówką niezależną. W latach 1974-1990 działał pod nazwą Staţiunea Tinerilor Naturalişti (Stacja Młodych Przyrodników). Ponieważ była ona zorganizowana na zasadach funkcjonowania młodzieżowych organizacji komunistycznych, po rewolucji musiała zostać zreorganizowana. W tym celu został opracowany memoriał, na podstawie którego Rząd Rumuński zaakceptował powstanie Centrum Badań Biologicznych w Jibou, w ramach którego Ogród Botaniczny stał ośrodkiem badań, rozmnażania roślin i działalności związanych z muzeum oraz akwarystyką.
Dzięki własnym wysiłkom, w latach 1968-1970 zbudowano pierwszą szklarnię o powierzchni 110 m3. Pewien świadek tych wydarzeń wspomina: „fundamenty pod pierwszą szklarnię wylano dzięki pomocy uczniów, personelu administracyjnego oraz kadr dydaktycznych”. Następnie wzniesiono kolejne sześć szklarni, w których mieściły się zbiory roślin tropikalnych, podzwrotnikowych i śródziemnomorskich, dwa laboratoria włączone w zespół palmiarni oraz ciepłownię. Przy tych pracach pomagali również pracownicy rumuńskiego C.F.R. (rumuńskich kolei).
W latach 1978-1982, zbudowano dwie szklarnie, akwarium oraz palmiarnię, prawdziwe klejnoty architektoniczne. Są to konstrukcje przestrzenne o wyjątkowej architekturze. Również w tym czasie wzniesiono sześć szklarni przeznaczonych do uprawy kwiatów ciętych oraz doniczkowych, w celu ich sprzedaży w punkcie przy wejściu. Jednocześnie, obok tych sukcesów należy wspomnieć o wysiłkach specjalistów jeśli chodzi o powiększenie zbioru roślin, przede wszystkim dzięki docenieniu walorów roślinności autochtonicznej, darowiznom z innych ogrodów botanicznych oraz dzięki wymianie z innymi ogrodami i jednostkami tego typu z kraju i z zagranicy. Pierwsza darowizna przyjechała z Klużu.
Po rewolucji jednostka zdołała osiągnąć sukcesy krajowe bez precedensu, rozmnożono pierwsze orchidee metodą „in vitro”, urządzono nowoczesne akwarium z ponad 40 gatunkami ryb słonowodnych i ryb słodkowodnych, stworzono galerię amazońską, nowy ogród japoński, usystematyzowane sektory. Ogród Botaniczny „Vasile Fati” jest podzielony na sektory, w każdym sektorze znajdują się rośliny pogrupowane według pewnych zasad, jest też kompleks palmiarni, szklarnie, w których rośliny są rozmnażane i przeprowadzane są badania, akwarium, zoo oraz piękny i nowoczesny ogród japoński.
Ogród Botaniczny „Vasile Fati” jest wpisany do Stowarzyszenia Ogrodów Botanicznych w Rumunii (Asociaţia Grădinilor Botanice din România (A.G.B.R.)) wraz z innymi ogrodami botanicznymi z Rumunii. Stowarzyszenie to rozwinęło się „z potrzeby bardziej przekonującego włączenia się ogrodów botanicznych do akcji zachowania różnorodności roślinności na poziomie krajowym I europejskim”(F. Micle).
W roku 2007, profesor V. Fati, umiera z powodu choroby. Aż do tego momentu prowadził on Ogród Botaniczny kompetentnie i z wielką pasją prawie 40 lat. Miał udział we wszystkich przeobrażeniach, przez które przeszedł ogród. Popiersie znajdujące się w ogrodzie jak i nazwa ogrodu, są hołdem złożonym przez uczniów profesora, który był założycielem tego ośrodka kultury oraz wiedzy o botanice. W chwili obecnej Ogród Botaniczny jest wielozadaniowym centrum edukacji, szkolnictwa oraz badań. Stanowi bazę naukową i dydaktyczną do nauczania biologii. Jest instytucją uczącą szacunku do przyrody, wszystkiego co piękne i prawdziwe.
Tłumaczenie i opracowanie: M. Paczkowska
foto: I. Jóźwik
GPS: 47.26478, 23.25038