Nie trzeba przekonywać, że Karpaty jako największy, środkowoeuropejski łańcuch górski charakteryzują się dużą różnorodnością świata roślin i zwierząt. Szacunkowa liczba gatunków w rejonie karpackim wynosi około 60 tys. Jest to również „kraina” odznaczająca się w skali Europy największą liczbą lasów o charakterze pierwotnym. Różnorodność przyrodniczą wzbogaca duża liczba gatunków zaliczanych do tzw. endemitów, czyli gatunków naturalnie występujących w tym przypadku jedynie w Karpatach. Niestety są to nierzadko populacje zagrożone wymarciem lub wręcz zamierające. Między innymi dla ich ochrony na terenie krajów karpackich powstały wielkoobszarowe formy ochrony jakimi są parki narodowe.
Najstarszy karpacki park narodowy utworzony został w 1932 r. w Pieninach, a w ślad za nim powstał kolejny – Park Narodowy Retezat w Rumunii. Konflikty zbrojne oraz ustrój polityczny w większym lub mniejszym stopniu spowodowały, że tereny przyrodniczo cenne często były niszczone oraz degradowane. Do dziś widoczne są ślady pozostawione przez działania wojenne – zasieki, okopy, bunkry, szlaki komunikacyjne, bazy wojskowe, poligony. Widoczny jest również rozwój przemysłu i energetyki. Symbolem eksploatacji bogactwa przyrodniczego Karpat są ślady pozostawione w Czarnohorze przez przedwojenną fabrykę olejków eterycznych pozyskiwanych z kosodrzewiny. Na szczęście po przemianach ustrojowych kraje karpackie podjęły radykalne zmiany polegające na tworzeniu nowych form ochrony prawnej, zwiększając tym samym liczbę i powierzchnię terenów objętych ochroną.
Do dnia dzisiejszego powstało 38 karpackich parków narodowych o łącznej powierzchni 10 962 km 2co stanowi 5,3 % całkowitej powierzchni Karpat (206 698 km2). Największą liczbą tych wielkoobszarowych form ochrony przyrody poszczycić się może Rumunia, na której terenie znajdziemy ich aż 12 o łącznej powierzchni ponad 3 tys. km2. Nie powinno to nikogo dziwić, gdyż ponad połowa łańcucha górskiego znajduje się właśnie na terytorium tego kraju. Pomimo, że Karpaty rozciągają się również na terenie Austrii i Czech, nie utworzono tam żadnego parku narodowego.
Polska
1. Babiogórski P.N. – 3 392 ha;
2. Bieszczadzki P.N. – 29 202 ha;
3. Gorczański P.N. – 7 030 ha;
4. Magurski P.N. – 19 962 ha;
5. Pieniński P.N. – 2 346 ha;
6. Tatrzański P. N. – 21 164 ha.
1. P.N. Buila – Vânturariţa – 4 186 ha;
2. P.N. Calimani – 25 613 ha;
3. P.N. Ceahlău – 7 742 ha;
4. P.N. Cheile Bicazului – Hăşmaş – 6 937 ha;
5. P.N. Cheile Nerei – Beuşniţa – 36 758 ha;
6. P.N. Cozia – 16 746 ha;
7. P.N. Defileul Jiului – 11 127 ha;
8. P. N. Domogled – Valea Cernei – 61 211 ha;
9. P.N. Munţi Rodnei – 47 304 ha;
10. P.N. Piatra Craiului – 14 795 ha;
11. P.N. Retezat – 38 138 ha;
12. P.N. Semenic – Cheile Caraşului – 36 214 ha.
1. P.N. Mala Fatra – 22 630 ha;
2. P.N. Muránska Planina – 20 318 ha;
3. P.N. Nízke Tatry – 72 842 ha;
4. Pieninský P.N. – 3 750 ha;
5. P.N. Poloniny – 29 805 ha;
6. P.N. Slovenský Kras – 34 611 ha;
7. P.N. Slovenský Raj – 19 763 ha;
8. Tatranský P.N. – 73 731 ha;
9. P.N. Velka Fatra – 40 371 ha.
Ukraina
1. Karpats’kyi P.N. – 50 303 ha;
2. Karpats’kyi Rezerwat Biosfery – 53 630 ha;
3. P.N. Gutsul’schyna – 32 271 ha;
4. P.N. Skolivs’ki Beskydy – 35 684 ha;
5. P.N. Synevyr – 40 400 ha;
6. Uzhans’kyi P.N. – 39 159 ha;
7. Vyzhnyts’kyi P.N. – 7 928 ha;
8. Zapowiednik Gorgany – 5 344 ha.
Węgry
1. P.N. Aggtelek – 20 169 ha;
2. P.N. Bükk – 43 274 ha;
3. P.N. Duna – Ipoly – 60 314 ha.
Opracowanie: Ewa Wydrzyńska-Scelina
Foto: M. Scelina