12961426_1076663479044245_1321657791231931452_o

Alba Iulia

Posted by
Widok na twierdzę

Alba Iulia, Gyulafehérvár (węg.), Weissenburg lub Karlsburg (niem.), Białogród Juliski (staropol.) jest miastem dość specyficznym. Nie znajdziemy tu ani efektownej starówki, ani harmonijnej urbanistyki, tak charakterystycznych dla innych miast regionu. Z drugiej jednak strony, jako dawna stolica Siedmiogrodu, szczyci się niezwykle cennymi zabytkami, ważnymi dla dziedzictwa kulturowego wielu narodów – Rumunów, Węgrów, a także Polaków.

Wielka historia Alba Iulia zaczyna się wraz z podbojem starożytnej Dacji przez imperium rzymskie. Osada Apulum została założona bezpośrednio po pokonaniu króla Daków Decebala, a więc za panowania cesarza Trajana. Po reorganizacji administracyjnej prowincji, dokonanej za panowania cesarza Antoninusa Piusa, Apulum stało się stolicą całej prowincji. Zintensyfikowaniu kontaktów handlowych służyła ukończona w 108 r. nowa bita droga, łącząca Apulum z innymi miastami prowincji, w szczególności z bogatym ośrodkiem rzymskiej Dacji – Colonia Ulpia Traiana Sarmigetusa Regia (dzisiejsza Sarmizegetusa). Dzięki rozbudowie cesarskich dróg Apulum stało się głównym węzłem komunikacyjnym prowincji.

Sobór Koronacyjny

Wraz z opuszczeniem Dacji przez Rzymian nadeszły mroczne wieki także dla dawnej stolicy, wielokrotnie plądrowanej przez wędrujące plemiona barbarzyńców. W VII stuleciu w najbliższej okolicy dawnego miasta, będącego wówczas jedną stertą gruzu, osiedliły się plemiona słowiańskie, które stworzyły jego nową nazwę: Belgrad, tzn. „biały gród”. Przetrwała ona do naszych czasów. W IX w. na dość krótki okres okolice Alba Iulia zamieszkiwane były przez plemiona bułgarskie, co potwierdzają wykopaliska Archeologiczne.

Zajęcie Białogrodu przez Węgrów nastąpiło prawdopodobnie w końcu X w. Na czele oddziału zdobywców stał Gyula (gyula to tytuł najwyższego wodza Madziarów; nie wiadomo, jak doszło do tego, iż zamieniono go na imię – być może jest to zasługa kronikarzy, którzy określenie godności zaczęli zapisywać wielką literą). On to wzniósł pierwsze fortyfikacje na pozostałościach rzymskich budowli. Ważnym wydarzeniem w dziejach miasta było założenie w XI w. biskupstwa misyjnego. Pierwszego biskupa wymieniają kroniki w 1075 r. jako episcopus Bellegradensis. Pomyślny rozwój miasta na początku XIV w. zakłócił w 1437 r. najazd turecki, podczas którego armia dowodzona przez sułtana Murada II zdobyła i zniszczyła miasto.

Wnętrze Soboru Koronacyjnego

Złoty wiek dla miasta nadszedł wraz z utworzeniem samodzielnego Księstwa Siedmiogrodu ze stolicą w Alba Iulia. To właśnie tu rezydował na stałe dwór książęcy i tu także odbywały się sejmy stanowe (diety). W 1559 r. w Alba Iulia zmarła Izabela Jegiellonka, córka króla Polski Zygmunta Starego, matka książąt siedmiogrodzkich z rodziny Zápolya. W 1567 r. na sejmie w Alba Iulia postanowiono, że w razie bezpotomnej śmierci syna Izabeli, księcia Jana Zygmunta Zápolyi, władzę w państwie przejmie Stefan Batory z Somlyó, przyszły król Polski. Batory nie zapomniał swojej pierwszej stolicy i, będąc już królem Polski, przysłał do Alba Iulia jezuitę Jakuba Wujka, który przez pewien czas pełnił funkcję nauczyciela bratanka królewskiego, Zygmunta Batorego.

Katedra św. Michała

Epizodem w dziejach miasta, dziś wielce tam eksponowanym, był w 1599 r. uroczysty wjazd hospodara wołoskiego Michała Walecznego, który na skutek pomyślnych, lecz bardzo kruchych układów politycznych na kilka miesięcy zjednoczył pod swym berłem trzy państwa protorumuńskie: Wołoszczyznę, Siedmiogród i Mołdawię. Postać Michała Walecznego (Mihai Viteazul) jest dla współczesnych Rumunów argumentem potwierdzającym prawa Rumunii do tych terenów. Jedynym dziełem Michała Walecznego, które przetrwało jego upadek, było ustanowienie w 1600 r. biskupstwa prawosławnego z siedzibą w Alba Iulia. W istniejącej obok katedry drukarni powstały bardzo istotne dla kultury rumuńskiej dzieła, takie jak Nowy Testament Białogrodzki (1648).

Nagrobki Izabeli, córki Zygmunta Starego, oraz jej syna Jana Zygmunta Zapolyi

Szczytowy okres w histori Alba Iulia w zakresie życia intelektualnego przypada na 1. poł. XVII w. W 1622 r. książę Transylwanii Gabriel Bethlen założył tu Akademię, składającą się z trzech fakultetów. Kres jej istnieniu przyniósł w 1658 r. najazd turecki, który doszczętnie zniszczył miasto, skutkiem czego Akademię przeniesiono do Aiud. W 1696 r. mistrz tej szkoły, Grzegorz Buitul, przełożył katolicki katechizm na język rumuński. Działania te były spowodowane polityką Kościoła rzymskokatolickiego, który dążył do zawarcia unii z rumuńskimi wyznawcami prawosławia. W tym celu w Alba Iulia zebrał się w 1698 r. Święty Synod, złożony z prawosławnych biskupów i popów, który zaakceptował unię z Rzymem. Odtąd Alba Iulia stała się siedzibą metropolity unickiego. Aby oddać pełny krajobraz religijny miasta, należy jeszcze wspomnieć, że co najmniej od 1591 r. istniał w Alba Iulia sąd Żydów sefardyjskich.

Katedra św. Michała

Pod koniec XVII w., wraz z przejściem Siedmiogrodu pod władzę Habsburgów, zniesiona została autonomia księstwa. Po powstaniu antyhabsburskim Franciszka II Rakoczego (1703-11) cesarz Austrii Karol VI postanowił zbudować w Alba Iulia potężną, nowoczesną twierdzę, która stałaby na straży austriackiego panowania w Siedmiogrodzie. Prowadzone 19 lat (1714-33) prace zakończyły się całkowitym opasaniem miasta nowoczesnymi systemami bastionów i kazamatów. Wielki dzień w historii miasta nadszedł 1 XII 1918 r., kiedy Wielkie Zgromadzenie Narodowe Rumunów z Transylwanii, Banatu, Kriszany i Maramuresz, wraz ze 100-tysięcznym tłumem przybyłych Rumunów, jednomyślnie uchwaliło przyłączenie Transylwanii do Królestwa Rumunii. Cztery lata później (1922) w Alba Iulia dokonano uroczystej koronacji Ferdynanda I jako króla ostatecznie zjednoczonej Rumunii.

Wschodnia Brama Główna

Twierdza Alba Carolina, nazywana tak na cześć cesarza Karola VI, jest wspaniałym zabytkiem XVIII-wiecznej sztuki fortyfikacyjnej. Wzniesiona w latach 1714-33, według planów włoskiego architekta Giovanniego Morando Viscontiego, bezpośrednio nawiązuje do francuskiego systemu fortyfikacyjnego stworzonego przez marszałka Francji Sebastiana Le Prestre Vaubana. W Europie Środkowej jedynie twierdze w Terezínie (Czechy) i Nowym Sadzie (Serbia) zachowały się w równie idealnym stanie. Tylko mały odcinek ziemnych fortyfikacji od zachodniej strony uległ splantowaniu wskutek budowy Soboru Koronacyjnego. Na szczególną uwagę zasługują reprezentacyjne bramy prowadzące do twierdzy, wśród których wyróżnia się wschodnia brama górna, zwieńczona wspaniałym, pełnoplastycznym wizerunkiem cesarza Karola VI na koniu. Jest to dzieło Jana Königa.

Sala Zjednoczenia

Katedra rzymskokatolicka św. Michała stanowi jeden z najcenniejszych zabytków na terytorium Rumunii. Już w X stuleciu na miejscu dzisiejszej świątyni istniała niewielka rotunda z małą apsydą ołtarzową. W 2. poł. XI w., za panowania króla węgierskiego Władysława I Świętego, rozpoczęto budowę nowej świątyni w układzie bazylikowym, którą ukończono między 1090 a 1140 r. Najazd Tatarów na Królestwo Węgierskie (1241) zniszczył pierwszą katedrę. Budowę obecnej świątyni rozpoczęto z inicjatywy biskupa Gallusa w poł. XIII w. Wtedy to wzniesiono budowlę trójnawową z transeptem (nawą poprzeczną) i trzema zamykającymi nawy absydami.

Uniwersytet 1 grudnia 1918

W 1277 r. kościół uległ zniszczeniu. Lata 1287-91 przypadają na finalizowanie prac przy odbudowie świątyni, których końcowym etapem kierował budowniczy Jan z Saint-Dié. Prawdopodobnie to właśnie wg. jego projektu rozbudowano prezbiterium kościoła, które znacznie przedłużono i zamknięto wielobocznie. Również z tym okresem należy wiązać budowę dość oryginalnego rozwiązania portalowego, usytuowanego pomiędzy planowanymi dwiema wieżami zachodniej fasady. Według historyków sztuki zaangażowanych w prace przy katedrze strzecha budowlana zrealizowała także budowę kościoła cysterskiego w siedmiogrodzkiej miejscowości Cârţa. Z dwóch planowanych wież zachodniej fasady zbudowano jedynie wieżę południową.

Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne

Wnętrze świątyni jest dość skromne. Pomiędzy północną nawą boczną a transeptem znajduje się słabo wydzielona od reszty świątyni Kaplica Królewska, gdzie umieszczono dwa sarkofagi należące do Izabeli Jagiellonki oraz jej syna Jana Zygmunta Zápolyi. Po śmierci męża, króla Węgier Jana Zápolyi, Izabela Jagiellonka w imieniu małoletniego syna sprawowała rządy w Siedmiogrodzie. Mimo wygnania, powróciła ostatecznie do Alba Iulia, aby tutaj umrzeć w 1559 r. Na trumnie królowej widzimy jej postać przedstawioną w stroju renesansowym z insygniami królewskimi. U jej stóp znajdują się tarcze z herbami Polski (Orzeł Jagielloński) i Węgier, a także z herbem matki Izabeli, Bony Sforzy, oraz męża Jana Zápolyi. Boki sarkofagu wypełniają sceny zaczerpnięte z przypowieści o dobrym Samarytaninie.

Pałac książęcy

Sarkofag księcia Jana Zygmunta jest analogiczny do grobowca matki. U stóp zmarłego, którego postać ułożona jest dość sztywno, także znajdują się tarcze herbowe o podziale czteropolowym, na których widnieją herby Siedmiogrodu, Polski i Węgier, a także herb rodzinny Zápolyi. Boki sarkofagu księcia pokrywają płaskorzeźby przedstawiające scenę oblężenia miasta oraz pochód wojsk. W południowej nawie bocznej zachowały się także sarkofagi rodziny Hunyady, są one jednak w o wiele gorszym stanie niż sarkofagi królewskie. Na szczególną uwagę zasługuje sarkofag Jana Hunyadyego, namiestnika Królestwa Węgierskiego po tragicznej śmierci Władysława Warneńczyka, kilkakrotnego zwycięzcy w walkach z imperium osmańskim.

Obelisk poświęcony pamięci przywódców powstania chłopskiego

Sarkofag zdobiony jest płaskorzeźbą ze scenami wojennymi, wśród których po jednej stronie widoczna jest bitwa kawalerii z Turkami, po drugiej zaś – zwycięski pochód wojsk. Równie cenny jest zachowany zespół plastycznych płyt nagrobnych Hunyadych – m.in. Władysława, brata króla Węgier Macieja Korwina. Świeże wieńce i kwiaty w kolorach flagi węgierskiej świadczą iż miejsce to we współczesnej Rumunii jest najważniejszym symbolem dawnej potęgi Węgier, a katedra w Alba Iulia niezaprzeczalnie przywodzi na myśl utracone węgierskie Kresy. Do Kaplicy Królewskiej przylega równie cenna kaplica Ducha Świętego. Zbudowana w 1512 r. z fundacji proboszcza katedralnego Jana Lazoniusa, stanowi najczystszą stylowo budowlę renesansową na terenie Rumunii. Warto wspomnieć również o krypcie (w południowej ścianie) biskupa Árona Mártona (1896-1980) – obrońcy praw człowieka, protestującego m.in. przeciw deportacjom Żydów w czasie II wojny światowej, prześladowanego przez faszystów i komunistów, wielkiego autorytetu dla rumuńskich Węgrów.

Sobór Koronacyjny

Sobór Koronacyjny to obecnie najbardziej reprezentatywna budowla miasta. Kompleks stoi nieopodal katedry rzymskokatolickiej, nad którą wyraźnie dominuje. Bez wątpienia w pewien sposób jest to działanie zamierzone przez budowniczych Soboru, którzy chcieli pokazać wyższość kultury i narodu rumuńskiego nad katolicyzmem, reprezentowanym głównie przez ludność węgierską. Budowę soboru rozpoczęto w 1921 r. – a więc 2 lata po zjednoczeniu krainy z Królestwem Rumunii. Projekt całego kompleksu wykonał architekt Victor Ștefănescu, nawiązując bezpośrednio do innych zespołów cerkiewnych budowanych wówczas w Siedmiogrodzie w tak zwanym stylu narodowym, który jednak ciągle jeszcze się kształtował. Mimo że punktem wyjścia dla architekta była cerkiew książęca wzniesiona w dawnej stolicy Wołoszczyzny, Târgovişte, styl wołoski został tu jednak dalece przekształcony na rzecz monumentalizmu, który z zasady był sprzeczny z kanonem sztuki wołoskiej.

Przed wejściem do katedry umieszczone są płyty upamiętniające Wielkie Zgromadzenie Narodowe (1918). Znajdująca się w centrum założenia cerkiew katedralna Trójcy Świętej ozdobiona jest malowidłami wykonanymi przez C. Petrescu. Wyróżniają się tu portrety Michała Walecznego i jego żony, znajdujące się w kruchcie świątyni. Nazwa Soboru pochodzi od uroczystej koronacji, której dokonał w tym miejscu król Rumunii Ferdynand I (1922) i która – podobnie jak cała budowla – miała na celu ostateczne potwierdzenie prawa Rumunii do Siedmiogrodu.

Sobór Koronacyjny

Biblioteka Batthyáneum powstała w 1784 r. z inicjatywy ówczesnego rzymskokatolickiego biskupa Alba Iulia, Ignacego Batthyániego, bibliofila z zamiłowania. Obecnie Biblioteka Batthyáneum jest jednym z największych ośrodków badawczych w Rumunii. W tym samym budynku mieści się, założone także przez biskupa Batthyániego, najstarsze w Rumunii obserwatorium astronomiczne.

Pałac książęcy, stojący nieopodal katedry rzymskokatolickiej, został zbudowany na przełomie XIV i XV w. przez biskupów Alba Iulia z przeznaczeniem na kurię biskupią. Po ustanowieniu niezależnego Księstwa Siedmiogrodu pałac przebudowano w stylu renesansowym i przeznaczono na stałą siedzibę dworu książęcego. W jego murach obradował sejm siedmiogrodzki. W obrębie budowli znajdują się dwa dziedzińce wewnętrzne, a przed pałacem stoi pomnik Michała Walecznego na koniu. Pałac Apora, zbudowany w XVII w. przez księcia o tym nazwisku, reprezentuje styl późnorenesansowy.

Jedna z kilku bram prowadzących do twierdzy

Sala Zjednoczenia to dość pokaźny budynek stojący nieopodal pałacu książęcego, zwrócony fasadą w stronę parku. To właśnie tu obradowało Wielkie Zgromadzenie Narodowe Rumunów z Transylwanii, Banatu, Kriszany i Maramuresz, składające się z ponad tysiąca delegatów, którzy 1 XII 1918 r. uchwalili zjednoczenie ziem będących dotąd pod panowaniem austro-węgierskim z Królestwem Rumunii. Obecnie w budynku tym mieści się Muzeum Zjednoczenia, obrazujące wielowiekową dążność społeczności rumuńskiej do zjednoczenia wszystkich ziem rumuńskich w jedno państwo – jakże ważny i nieustannie obecny czynnik kształtujący światopogląd narodu rumuńskiego.

Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne, założone w 1887 r., mieści się naprzeciwko Sali Zjednoczenia, w budynku nazywanym Babilonem. Na uwagę zasługuje przede wszystkim dział rzeźby antycznej (pochodzącej z wykopaliska Apulum) oraz kolekcja etnograficzna. Przed główną bramą twierdzy stoi obelisk poświęcony pamięci przywódców powstania chłopskiego (1784), którymi byli Horea, Kriszan (CriVan) i Cloşca. Tutaj ich więziono i tutaj stracono (1785). Z platformy obelisku rozciąga się wspaniały widok na okolice Alba Iulia. Warto także przespacerować się wzdłuż bastionów w kierunku południowym do niezwykle urokliwej, małej drewnianej cerkwi Trójcy Świętej, zbudowanej w stylu siedmiogrodzkim z charakterystyczną wyniosłą iglicą dzwonnicy.

Tekst udostępniony przez: Wydawnictwo Bezdroża 
Foto: I. Jóźwik

Więcej można przeczytać:

Rumunia. Mozaika w �ywych kolorach...oraz Mo�dowa. Wydanie 4

GPS: 46.068249, 23.571179

Leave a Reply

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *