Sibiu – (Sybin)

Sybin, Sibiu (rum.), Nagyszeben (węg.), Hermannstadt (niem.). Piękny Sybin wspaniale zachował średniowieczną atmosferę, będąc dla Transylwanii tym, czym dla nas jest Kraków: miastem-mitem i ośrodkiem kultury. Stanowi on doskonałą ramę dla podejmowanych przedsięwzięć artystycznych. Swoje siedziby mają tu świetne muzea i instytucje, co przypisać należy panującej tu od stuleci twórczej atmosferze. A sami sybinianie, choć przywiązani do wartości gwarantujących stabilizację, są otwarci i wyrozumiali.

Sybin leżał na przecięciu szlaków handlowych i kulturowych, zamykając od północy jeden z najważniejszych środkowoeuropejskich traktów, wiodący przełomem Aluty i umożliwiający najdogodniejszą przeprawę przez Karpaty na Półwysep Bałkański. Znaczenie rzeki rozumieli już starożytni Rzymianie, organizując wzdłuż niej słynne wschodnie limes, odgraniczające cywilizację od oceanu barbarzyństwa. Temu położeniu późniejszy Sybin zawdzięczał swój rozwój i prosperitę.

Historia

Wszystko zaczęło się z początkiem XII w., kiedy to w środkową dolinę Aluty przybyła druga fala kolonizacji niemieckiej. Założona przez nich Villa Hermani stała się centrum rejonu nazywanego Altlandem. Owa saska prowincja znajdowała się pod władzą komesa (niem. Gespan, węg. Ispán), mianowanego przez Królas i nie podlegającego wojewodzie Transylwanii.

Atonomię taką gwarantował wydany w 1224 r. przez króla Andrzeja II dokument Privilegium Andreanum. Od 1448 r. w Sybinie odbywały się zgromadzenia sejmu saskiego (Universitas Saxonum). W obliczu zagrożenia mongolskiego (1241) miasto silnie ufortyfikowano. Najstarszą jego częścią jest Dolne Miasto (Oraşul de Jos), rozciągające się wzdłuż szlaku komunikacyjnego (dzisiejszych ulic 9 Mai i Faurului). Górne Miasto (Oraşul de Sus) powstało w okresie kolonizacji saskiej w latach 1191-1224, wokół istniejącej tu romańskiej bazyliki.

Od średniowiecza saskie Hermannstadt dotrzymuje kroku Europie, aktywnie uczestnicząc w obiegu kulturalnym świata niemieckojęzycznego. W Sybinie urodził się wielki humanista Nicolaus Olahus (1494-1568), przyjaciel Erazma z Rotterdamu, biskup Zagrzebia i arcybiskup Ostrzyhomia, prymas Węgier, sekretarz Ludwika II i królowej Marii. Jego podstawowym dziełem jest Hungaria. Również bardzo wcześnie (już w pierwszych dniach 1519 r.) dotarły tu idee reformacji, znajdując protektora w osobie saskiego komesa Markusa Pemfflingera. Jednak dopiero w 1529 r. miasto przeszło na luteranizm.

W 1692 r. Sybin stał się siedzibą mianowanego przez cesarza Austrii gubernatora Transylwanii, odbierając zarazem formalne przywództwo Klużowi. Najsłynniejszym z gubernatorów był Samuel Brukenthal, powołany na stanowisko cesarskiego komisarza w 1769 r. (w tym samym roku został otwarty pierwszy miejski teatr działający w rezydencji barona Möringera przy P-ţa Mare), by 8 lat później zostać gubernatorem Transylwanii. Był on twórcą wspaniałej kolekcji sztuki europejskiej (malarstwa, antyków i rzadkich ksiąg), otwartej dla ogółu w 1817 r. Pod rządami Brukenthala miasto przeżywało swój najlepszy okres, tworząc niepospolity klimat kulturalny, wydający wielu wspaniałych twórców i naukowców.

Historia nauki ma wśród sybinian świetne nazwiska. Conrad Haas (1529-79) był pierwszym człowiekiem na świecie, który przeprowadził eksperymenty z dającymi się sterować… rakietami, znajdując kilkaset lat później swojego następcę w osobie urodzonego tutaj Hermanna Obertha. W starej aptece Samuel Hohenemann (1755-1843) opracował zasady homeopatii. W 1782 r., po latach eksperymentów w swoim laboratorium mieszczącym się przy obecnej ulicy Mitropoliei, chemik Franz Josef Müller wyodrębnił pierwiastek tellur (symbol Te).

W okresie Wiosny Ludów (1848-49) Sybin, jako siedziba gubernatora, był ważnym miejscem konfrontacji węgiersko-habsburskiej. Zdobycie stolicy Siedmiogrodu pozwoliło przejąć kontrolę nad regionem. 21 I 1849 r. doszło do pierwszego starcia wojska, dowodzonego przez gen. Bema z armią cesarską, w pobliżu Șura Mare (kilka kilometrów na północ od miasta). Nie uzyskawszy dostępu do Sybina, wojska węgierskie zaatakowały ponownie 4 lutego pod miejscowością Ocna Sibiului. Wtedy też Austriacy ponieśli druzgocącą klęskę. Droga do miasta była otwarta. Wojsko gen. Bema spróbowało wedrzeć się od strony Poarta Ocnei (bramy wiodącej w kierunku Ocna Sibiului) i po długim oblężeniu oraz zaciekłych walkach zdobyło Sybin 11 marca. Dowodzone przez gen. Lüdersa oddziały rosyjskie, przybyłe na pomoc Habsburgom 5 sierpnia, nie zdołały odbić miasta. Niestety, już 13 VIII 1849 r. Węgrzy zmuszeni zostali do kapitulacji pod Aradem.

Na przełomie XIX i XX w. Sybin przeżywał okres modernizacji. Uzyskał połączenia kolejowe z Copşa Mică (1872) i Vinţu de Jos (1897), pierwszą linię telefoniczną (1885) i elektryczny tramwaj (1905), stając się drugim miastem europejskim posiadającym takie tramwaje, a także trzecim miastem Austro-Węgier oświetlonym latarniami elektrycznymi. W czasach komunistycznych saska przeszłość była dosyć niewygodna i miasto znalazło się na liście planowanej systematyzacji. Wyburzenie większej części starego miasta zaplanowano na 1989 r., historia jednak oszczędziła jedno ze swych najpiękniejszych dzieł i dziś miasto powraca do swych najlepszych tradycji pod rządami saskiego burmistrza Klausa Wernera Johannisa. (dane z 2007r)

Miejsca, które warto zobaczyć

Ulica Avram Iancu odchodzi w prawo za kościołem Urszulanek i doprowadza do rynku. Piaţa Mare (Groẞer Ring) jest głównym sybińskim rynkiem, który na przestrzeni wieków pełnił rozmaite funkcje: targowiska, miejsca egzekucji i pola defilad wojskowych. Dachy okalających go kamienic posiadają charakterystyczne „oczy miasta” – okienka (często kilkupiętrowych) strychów. W pierzei południowej znajdują się kamienice znakomitych mieszczan: Casa Hecht (nr 8), gdzie zbierał się saski sejm Universitas Saxorum, Casa Haller (nr 10). Pierzeję kończy Casa Filek (B-dul Magheru 4), wzniesiona w latach 1801-02 w stylu austriackiego baroku. Częścią północnej pierzei jest korpus kościoła jezuickiego, postawionego tu w latach 1726-33. Stanowi on manifest triumfu habsburskiego oraz kontrreformacji. Jego salowe wnętrze, przepysznie dekorowane, pełne jest typowo barokowych elementów (np. iluzjonistyczny fresk ołtarza głównego).

W zachodniej pierzei odznacza się fasada Pałacu Brukenthal (nr 4-5), zbudowanego przez gubernatora Siedmiogrodu Samuela Brukenthala w latach 1777-87 w stylu austriackiego baroku. Wspaniały portal inspirowany pałacami wiedeńskimi stworzył klużyński rzeźbiarz Simon Hoffmayer. Dziś mieści on zebraną przez gubernatora kolekcję sztuki, uchodzącą za najwspanialszą w Transylwanii i jedną z najlepszych w Europie. Udostępniono ją dla ogółu w 1817 r. (7 lat wcześniej niż londyńską National Gallery). Prezentowane jest tu malarstwo włoskie, holenderskie, flamandzkie, niemieckie, austriackie, począwszy od renesansu. Spośród wystawionych tutaj malarzy wymienić można Lukasa Cranacha Starszego, Paolo Veronesa, a także ciekawą kolekcję twórców manierystycznych, działających w Pradze pod mecenatem obdarzonego niezwykłym smakiem cesarza Rudolfa II. Gabinet rycin zawiera grafiki takich mistrzów, jak Włoch Piranesi. Malarstwo rumuńskie i siedmiogrodzka sztuka średniowieczna również znalazły tu swoje miejsce. Osobną kolekcję tworzą zbiory etnograficzne.

Wieża ratuszowa (Turnul Sfatului), pod którą można przejść z dużego rynku (Piaţa Mare) na mały (Piaţa Mică), stanowiła niegdyś część ratusza. Powstała w XIII w. i była jednocześnie bramą w drugim obwodzie obwarowań miejskich. W 1829 r. ostatnie piętro i poddasze przebudowano. Swoje miejsce znalazły tam ekspozycja dotycząca historii miasta oraz kolekcja średniowiecznej broni. Wieża jest doskonałym punktem widokowym, z którego wzrok ucieka, ponad dachami Sybina, ku zamykającym horyzont śnieżnobiałym szczytom Gór Fogaraskich.

Pierzeje placu Piaţa Mică (Kleiner Ring), z podcieniowymi kamienicami, również są zabytkiem architektury, a przede wszystkim XV-wiecznego krajobrazu miejskiego. Podcieniowy budynek sukienni (nr 22), zwany też Domem Rzeźników, mieści dziś galerię sztuki. W kamienicy z 1589 r., w której znajdowała się najstarsza apteka urządzono Muzeum Historii Farmacji (nr26). W piwnicach tego domu Samuel Hohnemann (1755-1843), próbując udowodnić, iż similia similibus curantur, wynalazł homeopatię. Wystawa prezentuje część pozostałych po nim pamiątek. Muzeum zorganizowane jest na kształt klasycznej apteki z laboratorium z czasów, gdy Sybin miał najwięcej aptek w całej Transylwanii.

Powstałe w 1999 r. Saskie Muzeum Etnograficzne im. Emila Sigerusa (nr 12) prezentuje kolekcję Emila Sigerusa oraz innych zbieraczy, tworzącą niegdyś ekspozycję Muzeum Karpackiego (otwartego w 1885 r.). Muzeum ma na celu prezentowanie cywilizacji materialnej i kultury duchowej Transylwanii. Obok, w Domu pod Hermesem z XIV w., mieści się świetne Muzeum Etnograficzne im. Franza Bindera (nr 11). Powstałe w 1993 r., jest jedynym w Rumunii muzeum prezentującym kultury świata. Do jego skarbów należy oryginalna egipska mumia. Oba muzea są częścią zbiorów muzeum ASTRA. Na placu znajduje się także Most Kłamców, pozwalający przejść na P-ţa Huet ponad drogą schodzącą do Dolnego Miasta. Jest to pierwsza konstrukcja żeliwna w Transylwanii (1859). Nazwę zawdzięcza legendzie mówiącej, że jeśli przejdzie po nim kłamca, most się zawali. Wielki wódz Caușescu kusił los, spacerując nim podczas wizyty w Sybinie.

Ewangelicki kościół parafialny, którego masywna wieża dominuje w pejzażu miasta, jest najcenniejszym zabytkiem Sybina. Wzrost znaczenia miasta w średniowieczu spowodował konieczność zastąpienia romańskiej bazyliki mariackiej nową, wielką, późnogotycką bazyliką z transeptem, wydłużonym prezbiterium i wysoką wieżą. W ciągu XV w. przekształcono korpus nawowy i wzniesiono obszerną kaplicę (tzw. ferula), przedłużającą korpus ku zachodowi. Wieża znalazła się więc wewnątrz budowli. U schyłku tegoż wieku dobudowano empory (południową nakryto gwiaździstym sklepieniem, co wymagało zmiany układu dachu na poprzeczny ze szczytami), poszerzono ferulę i podwyższono wieżę (mając u podstawy kwadrat o boku 11m, osiagnęła wysokość 73,34 m).

Ok. 1520 r. największa gotycka bazylika Siedmiogrodu uzyskała swój obecny wygląd. Znaczącym dziełem jest znajdujące się na północnej ścianie chóru malowidło Johanesa von Rosenau, o wymiarach 5,06 na 9,48 m, powstałe w 1445 r. i wykonane w technice tempery In secco. Obok występujących tu elementów późnogotyckich, zastosowano także renesansowe. Główna scena Golgoty otoczona jest po bokach przedstawieniami Chrystusa Bolsnego i Chrystusa Sędziego Apokaliptycznego, a także dwóch królów: Władysława i Stefana. Powyżej znajdują się trzy sceny maryjne: Narodzenie, Chrzest i Wniebowzięcie. Najciekawsze jest dolne przedstawienie Chrystusa – Męża Boleści w okratowanym oknie, przejmujące wręcz nowoczesną geometrycznością i lapidarnością ukazanej sceny. Zastanawia pochodzenie tego pomysłu. To znakomite malowidło jest bowiem odosobnionym zjawiskiem na terenie Siedmiogrodu i zarazem całych ówczesnych Węgier. Przypuszcza się, że mistrz Johannes mógł był przybyć z Tyrolu, a w niezwykłym malowidle (także może o tym świadczyć zastosowanie iluzjonistycznych obramień scen) przetworzył zarówno włoskie wczesnorenesansowe koncepcje, jak i motywy niderlandzkie.

Równie cenna jest chrzcielnica w typie siedmiogrodzkim z 1438 r., sygnowana przez mistrza Leonardusa i zawierająca 228 reliefowo dekorowanych plakietek. Obecny ołtarz główny jest neogotyckim wiedeńskim dziełem z 1854 r. Koleje reformacji doskonale oddaje obraz Ukrzyżowania, znajdujący się przy zachodnim końcu nawy głównej. Powszechną praktyką w Transylwanii było zamalowywanie katolickich fresków w kościołach po przejściu miast i wsi na luteranizm bądź kalwinizm. Obraz ten pokazuje wcześniejszą katolicką scenę ukrzyżowania Chrystusa w otoczeniu Marii i św. Jana. Po przyjęciu luteranizmu świętych zamalowywano tak, że pozostała tylko niemożliwa do usunięcia dłoń widoczna na drzewcu krzyża. Pierwsze organy kościelne pochodziły z 1585 r. Obecny prospekt wykonał Johann West w 1672 r., a znajdujący się w nim instrument wykonała w 1914 r. firma Sauer z Frankfurtu nad Odrą. Wyposażony jest w 6 tys. piszczałek, co czyni go największym w Siedmiogrodzie (VI-IX w każdą środę o 18:00 odbywają się tu recitale organowe). W feruli zgromadzono kolekcję rzeźby nagrobnej. Znajduje się tu również płyta nagrobna hospodara wołoskiego Mihnea cel Rău, syna Włada Palownika, zamordowanego przed kościołem po mszy, w której uczestniczył w marcu 1510 r.

Piaţa Huet stanowi otoczenie kościoła. Przed frontem znajduje się pomnik Georga Daniela Teustscha (1817-93), biskupa i historyka saskiego, autora pierwszej historii Sasów Geschichte der Siebenbürger Sachcen für das Sächsische Volk, wydanej w Sybinie w 1852 r. Naprzeciw kościoła jest Liceum Brukenthal, stojące w miejscu pierwszej szkoły z 1380 r. Obecny budynek wzniesiono w 1786 r. W tej prestiżowej szkole wszystkie przedmioty wykładane są po niemiecku. Po północnej stronie kościoła znajduje się plebania (nr 2), będąca także siedzibą biskupa. Obok zobaczymy jedną z najstarszych wież miejskich, XIII-wieczną Wieżę Schodów (Turnul Scărilor), stanowiącą przejście do Dolnego Miasta.

Pasaż Schodów (Pasajul Scărilor) jest najbardziej malowniczym miejscem sybińskiej starówki. Powstały w XIII w., wzdłuż drugiej linii obwarowań, łączy Dolne i Górne Miasto.

Stary Ratusz (Casa Altemberg-Pemfflinger, Str. Mitropoliei 2) jest jednym z najważniejszych zespołów świeckiej architektury średniowiecznej w Transylwanii. Wzniesiono go za rządów burmistrza Thomasa Altembergera w latach 1475-85, przy udziale mistrza Andrzeja Lapicida, a w czasach późniejszych rozbudowywano. Nie cechuje się szczególną prezencją zewnętrzną, jednak jego malowniczy dziedziniec swoim klimatem przypomina krakowskie Collegium Maius. Skojarzenie nie jest pozbawione podstaw. Inspiracje rzeźbiarskiej dekoracji architektonicznej (portale, konsole wykuszy i galerii) historycy sztuki wiążą z Małopolską. W narożu dziedzińca znajduje się mieszkalna wieża, częsta forma w architekturze średniowiecznej. W Starym Ratuszu mieści się Muzeum Historyczne.

Ustanowienie w Sybinie prawosławnej metropolii Transylwanii pozwoliło na podjęcie działań zmierzających do budowy cerkwi katedralnej. Prawosławna cerkiew metropolitarna Trójcy Świętej (Str. Mitropoliei 35) powstała w latach 1902-06. Konkurs na projekt wygrali budapeszteńscy architekci Virgil Nagy i Joseph Konner, a konstrukcję świątyni powierzono Josephowi Schussingowi. Wnętrze nakrywa kopuła z freskami (Chrystus Pantokrator, aniołowie i ewangeliści) wykonanymi przez rumuńskiego artystę Octaviana Smigleschi, którego dziełem jest także malarska część ikonostasu.

Mury miejskie i Planty rozciągają się pomiędzy ulicami Cetăţii i B-dul Copsu. Idąc od strony południowozachodniej, mijamy trzy XV-wieczne baszty: Arkebuźników, Garncarzy i Stolarzy – te dwie ostatnie połączone murem. Dalej znajduje się Turnul Gros, zwana Grubą Basztą. W niej mieścił się otwarty 1 VI 1788 r. pierwszy miejski teatr – Sala Thalia, który działał do 1949 r., z przerwą w latach 1826-27. Na końcu, od strony parku Tineretului, znajduje się Bastion Haller, nazwany tak na cześć burmistrza Petrusa Hallera, za czasów którego podjęto jego budowę. Plany bastionu w nowowłoskim systemie opracował w 1551 r. włoski architekt Alessandro Clippa.

Muzeum Historii Naturalnej (Str. Cetăţii 1), powstałe z inicjatywy Transylwańskiego Stowarzyszenia Nauk Przyrodniczych (Siebenbürgischer Verein für Naturwiessenschaften) w 1849 r., ma w tym budynku siedzibę od 1895 r. Jest najstarszym muzeum w Transylwanii i jednym z najbogatszych w kraju.

Las Dumbrava (Pădurea Dumbrava) jest największym parkiem miejskim, usytuowanym przy południowej granicy miasta, pomiędzy drogami do wiosek Rășinari i Poplaca. Znajduje się tu sybińskie zoo, najstarszy (a jakżeby inaczej) ogród zoologiczny w Rumunii, założony w 1929 r., oraz skansen.

Tekst udostępniony przez: Wydawnictwo Bezdroża

foto: I. Jóźwik

GPS: 45.796755, 24.151735

• 

• 

• 

• 

• 

•