Posted by Puławy lokowane zostały jako wieś królewska Poława 20 marca 1572 r. na mocy przywileju króla Zygmunta Augusta na prawie wołoskim. Założono je na surowym korzeniu nad trzema potokami: Poława, Poławka i Kmiczowe. Zasadźcami byli szlachetni Iwanko i Michał Odrzechowscy z rodziny odrzechowskich kniaziów. W przywileju lokacyjnym jest mowa o jednym łanie na uposażenie popostwa i pięciu na uposażenie wójtostwa.
Mogli Odrzechowscy osadzać we wsi zarówno Polaków, jak i Rusinów. W tym samym roku erygowano tutaj cerkiew, co może świadczyć o dużo wcześniejszym, przedkolacyjnym istnieniu osady.
W czasie wizytacji dekanalnej w 1761 r. zanotowano, że cerkiew wzniesiono przed kilkudziesięciu laty, a zatem była już drugą od czasu lokacji wsi. Sadząc z wyposażenia, zbudowano ją po 1720 r. Wewnątrz na ścianach wisiało 9 obrazów, zapewne z poprzedniego ikonostasu. Dach miała „pod trzema kopułami”. Dzwonnica znajdowała się na zrębie ścian babińca, nad wejściem do cerkwi. Posadzkę wewnątrz ułożono z kamieni, zaś w nawie umieszczono trzy okna, a w sanktuarium cztery. Miała ponadto „wspaniały” chór i carskie wrota „snycerskiej roboty, dobrze złotem i innymi farbami obmalowane” oraz ołtarz z monstrancją zamiast cyboriumi z obrazem Matki Boskiej Bolesnej. Wewnątrz znajdowały się jeszcze dwa boczne ołtarze z przedstawieniami Ducha Świętego i św. Onufrego. Cerkiew otaczał mur z dzikiego kamienia, w którym umieszczono dwie murowane bramki.
Na cmentarzu przycerkiewnym zachowały się trzy polskie groby Zeńczaków. Piotr Zeńczak zmarły w 1893 r. był w dobrach Czartoryskich leśniczym. Nie pozostały natomiast ślady po cerkwiach parafialnych, z których ostatnią, Świętego Ducha, zbudowano w 1831 r. Była to świątynia trójdzielna, częściowo drewniana, z murowanym (lub otynkowanym) sanktuarium. Rozebrano ją w 1950 r.
tekst Andrzej Potocki, fot. ze zbiorów Jana Deptucha
Materiał udostępniony przez redakatora naczelnego Skarby Podkarpackie