Ciemiernik purpurowy (Helleborus purpurascens)

Posted by

W zasięgu ogólnym ciemiernik purpurowy nazywany też czerwonym uważany był, niezbyt precyzyjnie, za gatunek endemiczny dla Karpat lub Karpat Wschodnich. Ściślej uznać go należy za subendemit dacki z głównymi ośrodkami występowania w Karpatach Południowych, Wschodnich i Zachodniorumuńskich, na Wyżynie Transylwańskiej, Pogórzu Północno-Węgierskim oraz Podolu Zachodnim. Natomiast w Górach Dynarskich i na Bałkanach, skąd podawany jest przez różnych autorów, występują raczej zbliżone do niego morfologicznie gatunki sympatryczne jak np.: H. atrorubens (Góry Dynarskie), H. serbicus (Góry Wschodnioserbskie), H. odorus f. purpureiformis (Bałkany). Zgodne jest to z postulatem iż południowa granica zasięgu ciemiernika purpurowego przebiega w Karpatach Południowych.

Zagadnienie to wymaga jednak szczegółowych badań.W Polsce dziko występuje tylko w Bieszczadach Zachodnich na kilku stanowiskach: Małe Jasło, Hyrlata, Worwosoka, Okrąglik, Rypi Wierch, pomiędzy Roztokami Górnymi a Okrąglikiem.
Łodyga rośliny jest gruba, wzniesiona, o wysokości 15-30 cm. Kłącze ma długowieczne, masywne – pojedyncza rameta (kępa) może osiągnąć średnicę kilkudziesięciu centymetrów. Część podziemna stanowi główną jego biomasę, wobec stosunkowo niewielkiego pędu generatywnego i liści odziomkowych.

Liście są odziomkowe długoogonkowe o blaszce dłoniasto złożonej generalnie z pięciu piłkowanych na krawędziach odcinków, ciemnozielone, o silnej, grubej nerwacji, nieco skórzaste lecz nie zimotrwałe, spodem na nerwach rzadko owłosione. Liście odziomkowe rozpoczynają wzrost mniej więcej w okresie zawiązywania się owoców (maj), a ich parametry: średnica blaszki liściowej, długość ogonka liściowego oraz kształt, zależą od wieku rośliny oraz warunków środowiskowych; w warunkach optymalnych najdłuższy segment osiąga długość 20-25 cm. Górne liście łodygowe są siedzące z reguły trójklapowe, czasami wtórnie powcinane, długości do 10 cm, choć bywają też zredukowane do jednocentymetrowego błoniastego rąbka.

Posiada kwiaty od 1 do kilkunastu na łodydze, zwykle 2-5. Listki okwiatu z zewnątrz są podbarwione fioletowo, wewnątrz liliowosine, w wyższych położeniach górskich wyraźnie ciemniejsze niż w dolinach.. Okwiat 5-działkowy, liczne pręciki, słupków zwykle 5, słupkowie apokarpijne. Liczba kwiatów na pędzie oraz liczba słupków i miodników w słupkowiu zmienna osobniczo i populacyjnie, nawet w obrębie klasy wiekowej, czy też wielkościowej. Owoce i nasiona tomieszki bez dzióbka z kilkunastoma czarnymi błyszczącymi nasionami, wysypującymi się pod koniec czerwca, nasiona bez elajosomów. W ogrodach często mylony z ciemiernikiem kaukaskim i ciemiernikiem rdzawoczerwonym oraz ich ozdobnymi hybrydami. Ze względu na zawartość alkaloidów (helleboryna i helleborydyna) wyciąg z kłączy był stosowany w medycynie pod nazwą „Rhizoma Hellebori” jako lek przeciwko pasożytom oraz lek nasercowy (działanie zbliżone do digitaliny).

Ze względu na zawartość alkaloidów w większych ilościach ciemiernik cała roślina jest silnie trująca. Po doustnym spożyciu powoduje duszności, niepokój, skurcze i paraliż. Śmierć następuje w wyniku paraliżu mięśni oddechowych. Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) jest umieszczona w grupie gatunków rzadkich, potencjalnie zagrożonych. W opracowaniu Polska Czerwona Księga Roślin nadano mu kategorię zagrożenia LR, czyli niższego ryzyka. Polskie populacje są pod stałą kontrolą. Na najbogatszym w Polsce jego stanowisko w masywie Małego Jasła liczba osobników ulega zmniejszaniu wskutek zaniechania użytkowania gospodarczego torfowisk, na których on występuje, co powoduje ich zarastanie łanami maliny. Z nasion pobranych z naturalnych stanowisk podjęto uprawę tego gatunku w ogródku przy Bieszczadzkim Parku Narodowym, w Arboretum w Bolestraszycach i w kilku ogrodach botanicznych.

Źródło: Wikipedia
foto: I. Jóźwik

Leave a Reply

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *